აფხაზეთის ომი უფრო სწორედ "გაგრის დაკარგვის მიზეზები"

1992 წლის 14 აგვისტოს ოჩამჩირის რაიონი სოფელ ოხურეიში დაიწყო აფხაზეთის ომი. აფხაზეთის "სამხედრო დამარცხება" კი მიუხედავად
ერთწლიანი ომისა, ფაქტობრივათ ომის დაწყებიდან თვენახევარში-1992 წლის 2 ოქტომბერს გაგრის დაცემით დაიწყო."სამხედრო დამარცხების" საქმის ძიებაც გაგრის დაცემის ფაქტზე აღზრული საქმით იწყება, რომელსაც მოგვანებით მოკვლეული მასალები შეუერთეს

რა მოხდა გაგრაში? რა იყო გაგრის დაცემის მიზეზი-ღალატი ტუ დაუდევრობა? მართლაც გაყიდეს თუ არა გაგრა? მიუხედავათ გამოძიებს ხელთ არსებული უამრავი დოკუმენტური მასალისა თუ მტკიცებულებისა, მოწმეთა და დაშავებულთა ჩვენებისაამ კითხვაზე პასუხი ჯერაც გაუცემელია

მასალები, რომელსაც ქვემოთ შემოგთავაზებთ და რომელიც "აფხაზეთის დაცემის" დასაწყისს - გაგრის "ჩაბარევას" ეხება. გენალარული პროკურატურის ორასტომიან საქმეში დევს.

აფხაზეთის ომის დაწყებამდე სულ ცოტა ხნით ადრე აფხაზეთის ერთადერთი რეალური ძალა, რომელიც გაგრაში სიტუაციის გამაკონტროლებელი და აფხაზთა გარკვეულ დაჯგუფებებსა და ქართველებს შორის ხელოვნულად წარმოქმნილი კონფლიქტების გამანეიტრალებელი იყო, გაგრის "მხედრიონი" გახლდათ მასში
პრიმიტიულად სამხედრო აღჭურვილობით შეიარაღებული სულ 70-მდე ბიჭი ერთიანდებოდა.გაგრაში "მხედრიონის"შექმნის აუცილებლობა აფხაზ სეპარატისტა დაჯგუფებების შექმნამ მოიტანა, რომელის ომის წინაპირობას-ფეთქებად სიტუაციებს ქმნიდნენ.


გაგარის ქართველ მოსახლეობას "მხედრიოსნის" სახით ერთადერთი დამცავი ძალა გამოუჩდა. მხედრიონს ევალებოდა გაგრის მშვიდობიანი ცხოვრებისტვის ხელი არავის შეეშალა-შტაბ-ბინა მხედრიონმა სანატორიუმ თბილისში დაიიდო, თუმცა სამწუხაროთ ომის დაწყებამდე სულ ცოტა ხნით ადრე აფხაზებმა გაგრაში "მხედრიონის" საწინაღდეგო შეიარაგებული აქვია მოაწყეს გაგრის ცენტრალირ გასასვლელში პიკეტი დააყენეს, რითაც ფაქტობრივად ქალაქი ჩაკეტეს, "მხედრიონი" ალყაში მოაქციეს და ულტიმატუმი წაუყენეს-დაეტოვებინათ ქალაქი! უარის შემთხვევაში აფხაზები სისხლის ღვრით იმუქრებოდნენ. მხედრიონლებმა განალიზეს შექმინი სიტუაცია და უკვე დღევანდელი გადმოსახედიდან-გონივრული გადაწყეტილება მიიღეს დატოვეს სანატორუმი "თბილისი" და დაიშალნენ. თუმცა, ეს დაშლა ფიქტიური იყო, გაგრის "მხედრიონი" ქალაქში სიტუაცის გაკონტროლებას მალულდ მაინც აგრძელებდა 1992 წლის 14 აგვისტომდე, ქართული სამხედრო შენაერთების აფხაზეთში შესვლამდე, რისი მიზანიც რკინიგზის გაკონტრილება გახლდათ, შემდეგ კი მას აფხაზეთის ომი მოყვა.
14 აგვისტოს გაგრაში აფხაზ სეპარატისტა 350 კაციანი შეარაღებული ჟგუფი შევიდა.მათ გაგრიდან განთიადის შესასვლელი გზის მონაკვეთი დაიკავეს. აფხაზებმა უკვე იცოდნენ ზუსტი დრო და ადგილი, საიდან უნდა გადმომსხდარიყო შეიარაღებულ ქართველ გვარდიელთა დესანტი, ანუ ზღვიდან ლესელიძის მომართულებით, ამ დაჯგუფების შესვლისთანავე გაგრაში მოგროვდნენ "მხედრიონელებიც"და გადაკეტეს გზა კოდორის მხრიდან.პირველი შეტაკება "მხედრიონსა" და აფხაზ სეპარატისტებს შორის გაგრა-განთიადის გზაზე მოხდა. მაშინ სულ რაღაც ორმოცამდე "მხედრიონელმა: შეძლო ქალაქის შენარჩუნება. თბილისდან მისილი ბრძანებით საფუძველზე მოწინაღმდეგის რაზმი უკან, გუდაუთისკენ დაუბრკოლებლად გაატარეს

14 აგვისტოს, უფრო ზუსტად ამ შეტაკების შემდეგ გაგრა სხვადასხვა შეიარაღებული ფორმირებებით გაივსო,14 აგვისტოდან იქ იმყოფებოდა თავდაცვის სამინისტროს 101-ე 102-ე 103-ე ბატალიონები "ავაზა" შევარდენი" "თეთრი არწივი" "მხედრიონი" მოხალისეთა ადგილობრივი და სხვადასხვა ჯგუფები. მაგრამ .მაინც მიუხედავათ საიმარი სიტუაცისაა, ძირითადი სამხედრო ძალა გაგრაში კარგა ხნის დაგვიანებით 4 სექტემბერს ჩავიდა, თავდავის სამინისტროს მე-2 ბატალიონი პოლკოვნიკ მიხეილ მარინაშვილის მეთაურობით 6 გემით სხვათა შორის ეს ის მარინაშვილი გახლავთ, რომლის სახელთანაც აკავშირებდნენ გაგრის ჩაბარებას.იგი გაგრის დაცემიდან სულ ცოტა ხანში გარდაიცვალა გულის შეტევით.მოკლედ, გაგრაში თავმოყრილი სამხედრო ძალების მეთაურობა მიხეილ მარინაშვილს დაევალა. გაგრის კომენდანტად დაინიშნა გაგრის "მხედრიონის: უფროსი ბადრი ფირცხელანი. ერთი შეხედვით იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ გაგრა საიმედოთ იყო დაცული
1992 წლის 3 სექტემბერს მოსკოვში დაიდო სამხრივი 12-ფუნქტიანი ხელშეკრულება, რომელიც აფხა სეპარეტისტებს და ქართველებს ცეცხლის შეწყვეტას ავალდებულებდა, რუსეთის სამხედრო ძალებს კი-სიმშვიდის დამყარებაში ხელის შეწყობას საქრთველოს ხელისუფლებამ 4 სექტემბრის ხელშეკრულების დაცვას ფაქტობრივად შესწირა გაგრაგაგრის შემოგარენში თავდაცვით ფოზიციებზე ბეტონის წინაღობის აღმართვეც კი ვერ მოხეხდა ბზიფიდან შემოსასვლელ ერთარდერთ ცენტრალურ გზას ომის დაწყებიდამ გაგრის დაცემამდე მხოლოდ ერთი "ბტრ"-ი და ათამდე ფრიმიტიულად შეიარაგებული მებრძოლი იცავდა საერთოდ გაუკონტროლებელი იყო გაგრა მამზიხის მთებიდან. საიდანაც არა მარტო ქალაქი, მის პერიმეტრიც კი ხელის გულივით მოჩანდა

სამხრივი ხელშეკრულების დადებიდან რამდენიმე დღეში 19 სექტმბერს ქართველებმა მიღეს ინფორმაცია,რომ მამზიშხის მთის ტერიტორიაზე აფხაზი ბოევიკები აპირებდნენ ბზოფიდან გადმოსვლას და ხელსაყრელი პოზიციების დაკასებას. ქართველებმა სიტუაციის დასაზვერად 32 კაციანი მებრძოლთა ჯგუფი გაგზავნეს. რომელებსაც გზის გადაკეტვაც დაევალათ. დახლოებით მამზიშხის მე-6 კილომეტრზე. მოწმეთა ჩვენებით ქართველებს ტავს დასხნენ აფხაზი ბოევიკები მათ დაცხრილეს ქართველი მებრძოლებით სავსე ავტობუსი
14-დაიჯრა 6 მეომარი დაიღუპა
ამ ფაქტს და, ასევე აფხაზთა სხვა თავდასხმებს, ანუ გაგრაში შექმნილ სიტუაციას რომელსაც ყოველდღიულად ეწირებოდა გაგრის მოსახლეობა 1992 წლის 29 სექტემბერს გაგრის სტადიონზე მოწყობილი მიტინგი მოჰყვა
მამზიშხის მთაზე მომხდარი ტრაგედით აღშფოთბულ მოსახლეობას გაგრის დაცვის სიმტკიცეში ეჭვი შეეფარა სტადინზე თავმოყრილ ხალხს გაგარის სამხედრო ხემძღვანელისგან მიხელ მარინაშვილისგან პასუხს ითხოვდა. სამწუხაროდ, მიხეილ მარინაშვილი მიტინგზე ვერ (თუ არ) მივიდა სტადინზე თავმოყრილი აღელვებული გაგრელები ერთ-ერთმა სამხედრო მეთაურმა დაწყნარა, გაგრელებო ნუ პანიკიორობთ, დამშვიდით, ნუ გეშინიათ, გაგრა ისე გვაქვს დაცული, ჩიტიც ვერ შემოფინდება დაიშალეთ, გაგრის დაცვაზე ჩვენ ვაგებთ პასუხს, ამ დაფირებიდან მეორე დღეს 30 სექტემბერს მოწიანაღმდეგემ მთელი თავისი ცოცხალი ძალა და ტექნიკა გაგრას მიაყენა.მათ ქართველებისთვის შეუმჩნევლად და მშვიდათ შეახწიეს გაგრის ყველა ძირითად მონაკვეთში დაიკავეს სტრატეგიული ხელსაყრელი პოზიციები და ქალაქი ალყაში მოიქციეს მტერი ჩასაფრდა დაცულ "დაცულ"ტერიტორიეზე.პოზიციები მოსინჯა და გაგრის მსუბუქი დაბომბვა 30 სექტემბერს დაიწყო "ალაზნის" ტიპის ჭურვებით ზღვიდან , რუსების გემისგან
გაგრის სტადიონზე მიტინგის მოწყობის დღეს ქართველებმა სიგნალი მიიღეს აფხაზეთის მილიცის ყოფილმა თანამშეომელმა დარეკა ყოფილ სამსახურში და ქართველებს შეატყობინა-ორ -სამ დღეში გაგრაში ვიქნებითო აფხაზ სეპარატისტთა გეგმა ასეთი იყო. გაგრის აღების შემდეგ გადასულიყვნენ მდინარე ფსოუმდე სოფელ ლესელიძის ბოლოს, რუსეთის საზღვრამდე 1992 წლის 1 ოქტომბერს ბრძოლა გაგრის ასაღებათ დილიდანვე დაიწყო აფხაზმა სეპარატისტებმა შეტევა გუდაუთის მხრიდან გაგრაში შესასვლელი გზატკეცილით სოფელ კოლხიდაზე დაიწყეს და აიღეს კიდეც იგი.2 ოქტომბერს გამთენისათვის დაიწყო მასირებული შეტევა გაგრაზე თავდასხმები აბსოლიტურად ყველა მხრიდან მიმდინარეობდა ამ პერიოდისთვის გაგრის სამხედრო მეთაური მარინაშვილის გაგრის უშიშროების უფროსის კაბინეტიდან დაუკავშირდა თბილისს და შეატყობინა საგანგაში სიტუაცის თაობაზე. მან მოწინაღმდეგის შეტევის მოსაგერიებლად ვერტფრენი და ავიაცია მოითხოვა, თბილისიდან მორიგი ტრადიციული დაპირება გაისმა "როგორმე გამაგრდით" დახმარება იქნება ამ დროსითვის გაგრაში მოწინაღმდეგის ძირითადი დამრტყმელი ძალა ქალაქის ცენტრში გამავალი ერთადერთი გზით შევიდა. მოგვაიანებით გამოძიებამ დადგინა, რომ გაგრაში შესული მოწინაღმდეგის ცოცხალი ძალა დაყოფილი იყო ჯგუფებად, რომელსაც რუსი სამხედროები მეთაურობდნენ,აფხაზი სეპარატისტები 2 ოქტომბერს გაგრაში ძალზედ ადვილად შევიდნენ, მიუხედავათ თხოვნა დაპირებისა, დამხმარე თუ მაშველი ძალა არც თბილისიდან არც სოხუმიდან ჩანდა.ქალაქში ბრძოლა გაჩახდა.იმის გამო რომ ქართველი სამხედრო შენართები ერთმანეთისაგან მოწყვეტილი აღმოჩდნენ, ვერ მოხერხდა მათი ძალების და ტექნიკის კონცეტრირება, პოზიციების დაკავება,გარდა ამისა არ იყო საკმარისი ტყვია-წამალიც, ტექნიკის ნაწილი უკვე აღებული კოლხიდის სამხედრო შტაბში დარჩა, ნაწილი უვარგისი აღმოჩნდა.
2 ოქტომბერს გაგრაში შემოსულმა მოწინაღმდეგემ 1 სათისთვის გაგრის ცენტრს მიახწია, გაგრის "მხედრიონმა" შეიარაღებული დაჯგუფებების ნაწილმა და გაგრის პოლიციის თანამშრომლებმა შეძლეს მცირე ხნით მთრის შეჩერება რამაც, ქალაქში დარჩენილ ქართველ მოსახლეობას საშუალება მისცა მოესწროთ სახლ -კარის დატოვება, მათ თავი განდიათ -ლესელიძეს შეაფარეს
2 ოქტომბერს მაშინ, როდესაც ფაქტიურად გაგრის აღებას აღარაფერი აკლდა, თბილისიდან ახალი ბრძანება მოვიდა, დატოვეთ ქალაქი გამაგრდით გასასვლელთან, ამ დროსთვის გაგრა თითქმის დაცლილი იყო. მიტოვებულ ქალაქში ბრძოლით უკან დაბრუნებულმა გაგრის "მხედრიონმა" 20 კაციანმა დაჯგუფებამ მეთაურის ბადრი ფირცხელიანის მოახერხა და ერთადერთი "ბმპ"-თი შევიდა გაგრის ქალაქკომის შენობაში, ისინი იქ გამაგრებას და დამხმარე ძალის მოსვლამდე ქალაქის შენარჩუნებას აპირებდნენ. მაგრამ, სამწუხაროდ "მხედრიონის" რამოდენიმე წევრი ბრძოლისას დაიღუპა ერთადერთი "ბმპ" აფეთქდა და ცოცხლად დარჩენილებმა ძლივს მოასწრეს თავი მთებისთვის შეფარებინათ
1992 წლის 2 ოქტომბერს 5 სათისთვის აფხაზმა სეპარატისტებმა ქალაქი აიღეს გაგრა დაეცა
იცოდნენ თუ არა ქართველებმა, რომ 2 ოქტომბერს გაგრაზე გადამწყვეტი შეტევა იგეგმებოდა? გამოძიებით ირკვევა, რომ გაგრის მაშინდელმა ხელმძღვანელობამ და სამხედრო მეთაურებდა ყველაფერი იღონეს, რათა გაგრის დაცვა გაძლიერებულიყო, მაგრამ არ იყო საკმარისი ორგანიზებული ძალა და რაც მთავარია სამხედრო ტექნიკა. თბილისიგან კი მართო დაპირებები მოდიოდა
გაგრის დაცემის წინ შესაფერისი სამხედრო არეულ-დარეულობა უძღოდა გაგრაში გამეფებული ძარცვა-გლეჯვა, მარადიორობა, იარაღის და სამხედრო ტექნიკის მოპარვა, ქურდობა. გაგრაში დაფიქსირდა არაერთგზის გაგზავნილი სამხედრო საშუალებების გაქრობის ფაქტი
ქართველმა მებრძოლებმა გამოძიებას დაუდასტურეს, რომ გაგრაში გაგზავნილი საბრძოლო მასალების ყუთებში თყვია -წამლის მაგივრად კონსერვის ყუთები აღმოაჩინეს. საერთო ჯამში, ქართველები ძირითადათ მოძველებული, გაუმართავი ტექნიკით ებრძოდნენ უახლესი ტექნიკით შეიარაღებულ აფხაზ სეპარატისტებს. ერთი სიტყვით გაგრის დაცემისთვის ყველანაირი წინა პირობა იყო შექმნილი
გამოძიებას მოპოვება მასალები, როგორ აღიკვეთა გაგრის სამხედრო მეთაურის მიხეილ მარინაშვილის ბრძანებით,ბზიფის მიმართულებით წარმატებით დაწყებული შეტევა, მისი ბრძანებით მეომრებმა უკან დაიხიეს მოგვინებით, სიკვდილამდე ცოტა ხნით ადრე თავის მართლება მაინც მოსაწრო- გამოძიებას განუმარტა,ბრძანება თბილისიდან მივიღეო. არავითარ შემთხვევაში განახორციელოთ შეტევა გუდაუთის მიმართულებით, უნდა შეწყდეს ყოველგვარი სამხედრო ოპერაციები 3 სექტემბრის სამხრივი ხელშეკრულება ამის უფლებას არ იძლევაო

1992 წლის 2 ოქტომბერს დაუცველი გაგრის ჩაბარებას იქ დარჩენილი მშვიდობიანი მოსახლეობის გენოციტი მოჰყვა
გამოძიების მოკვლეული მასალებით, გაგრაში ორ-სამ დღეში 700-მდე ქართველი დახვრიტეს

მკვლელობები უსასტიკესი საშუალებებით- წამებით, სხვადასხვა სახის ცეცხლსასროლი იარაღით, დანით, ნაჯახით, რკინის საგნებით ხდებოდა

მასიური სახე ჰქონდა ქართველთა გვამების დასახიჩრებას, თავისა და შხეულის სხვადასხვა ნაწილების მოჭრას-დაზიანებას, გაგრას დაპატრონებული სეპარატისტები ერთმანეთს ეჯიბრებოდნენ ქართველთა ხოცვა-ჟლეტვაში, გვამთა შეურაცხობაში. იყო შემთხვევები როცა ცოცხალ ქართველებს მანქანის სახურავებს აკრავდნენ და შემდეგ ცოცხლად წვავდნენ ან მარხავდნენ.